به نقل از «فارس»

«قوش‌تپه» و ضرورت تعامل «آبی» افغانستان و آسیای مرکزی

تاریخ انتشار: ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۵۰۶۷۵۰

«الکساندر کنیازف» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات اوراسیا در دانشکده روابط خارجی مسکو وابسته به وزارت امور خارجه روسیه و استاد دانشگاه سنت پترزبورگ در یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه گذاشت، به بررسی موضوع آغاز ساخت کانال آبی «قوش‌تپه» در شمال افغانستان و ضرورت تعامل کشورهای حوزه رودخانه «آمو» در مورد اجرای سهم همه طرف‌ها پرداخت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در این یادداشت آمده است: ازبکستان پروژه ساخت کانال «قوش‌تپه» برای انتقال آب رودخانه «آمو» از سوی افغانستان را که از سال گذشته به این طرف به سرعت در حال اجرا است، تحت حمایت قرار خواهد داد. توافق بر سر این موضوع ضمن دیدار اخیر «ملا عبدالغنی برادر» معاون اقتصادی نخست‌وزیر حکومت طالبان با «عبدالعزیز کامل اف» نماینده ویژه رئیس جمهور ازبکستان در امور سیاست خارجی صورت گرفت.

گفته شده است که «تاشکند» برای تامین جوانب فنی این پروژه آماده همکاری است.

علی‌رغم اینکه مسئله آب برای ازبکستان به اصطلاح دردناک است، رویکرد این کشور نسبت به موضوع حقابه افغانستان از این رودخانه را می‌توان منطقی و غیرتقابلی ارزیابی کرد. در سال 1946 اتحاد جماهیر شوروی و افغانستان در مورد رودخانه آمو توافقنامه‌ای امضا کردند که بر پایه آن «کابل» حق برداشت آب از رودخانه «پنج» تا سقف مشخصی را به دست آورد.

سپس در سال 1977 مذاکراتی برای انعقاد قرارداد جدید انجام شد که بر اساس آن جانب اتحاد شوروی بر کم شدن سهمیه افغانستان اصرار اما جانب افغانستان روی حفظ میزان حقابه قبلی خود تأکید داشت. دو طرف موفق به حل اختلاف نشدند و مذاکرات بدون امضای توافق‌نامه جدید به پایان رسید.

«مسکو» در زمان اتحاد شوروی ضمن کمک به توسعه کشاورزی آبی در مناطق جنوبی افغانستان، سعی می‌کرد مصرف آب حوزه رودخانه آمو توسط افغانستان را در سطح حداقل نگاه دارد. البته لازم است حقوقدانان اظهار نظر کنند، اما به نظر می‌رسد که توافقنامه یادشده سال 1946 در مورد حقابه افغانستان، تنها سند حقوقی بین‌المللی مشروع (هرچند احتمالا مشروط) به شمار می‌رود.

تمام اسناد بعدی به تعامل کشورهای پساشوروی در زمینه تنظیم آب رودخانه آمو ارتباط داشته و به دلیل وضعیت سیاسی-نظامی افغانستان، منافع مربوطه این کشور نادیده گرفته شده و این وضعیت تا به امروز ادامه دارد.

این نکته حائز اهمیت است که افغانستان پس از تاجیکستان دومین کشور تامین‌کننده آب رودخانه آمو است. سهم آبی ازبکستان و ترکمنستان در شکل‌گیری کلی جریان آب این رودخانه به هیچ وجه اهمیت تعیین‌کننده‌ای ندارد.

البته معلوم بود که با تثبیت اوضاع سیاسی افغانستان، مبنای اصلی توسعه اقتصادی این کشور را تامین امنیت غذایی از طریق گسترش زمین‌های کشاورزی آبی تشکیل خواهد داد که به صورت طبیعی افزایش میزان مصرف آب رودخانه آمو توسط افغانستان را در پی خواهد داشت.  

از دهه 1990 تاکنون افغانستان حجم کمی از سهم حقابه خود از این رودخانه را استفاده کرده که با توجه به نقش آن در شکل‌دهی جریان کلی آمو، در حقیقت سهمیه بسیار کمی است. حالا نشانه‌ها و شانس تثبیت اوضاع در افغانستان به نظر می‌رسد و کشورهای پساشوروی ساحلی آمو باید نیازهای همسایه خود را درک کنند. ضمنا در سال 2002 و سپس در سال 2014 مقامات افغانستان به همسایگان خود پیشنهاد دادند که توافقنامه جدیدی در مورد تقسیم آب رودخانه آمو منعقد کنند، اما این پیشنهاد با حمایت همسایگان مواجه نشد.

افغانستان بدون افزایش برداشت آب از رودخانه آمو قادر به احیای کشاورزی خود نخواهد بود. تمام اقدامات بعدی در زمینه مدیریت آب در آسیای مرکزی باید نیازهای احتمالی افغانستان را در نظر بگیرد. بهترین راه برای برآوردن چنین الزاماتی، مذاکرات جدید منطقه‌ای با مشارکت کشورهای واقع در حوزه آمو و جستجوی راه حل‌های جدید قابل قبول برای همه جانب‌ها خواهد بود.

ازبکستان همچنین دارای منافع بزرگ دیگری در افغانستان است که به عنوان مثال می‌توان به  ساخت راه آهن «ترانس-افغان»، ورود بیش از پیش تولید‌کنندگان ازبک به بازار این کشور و غیره اشاره کرد. حل و فصل مسئله آب فقط بخشی (هرچند بسیار مهم) از مجموعه بسیار گسترده‌تر روابط دوجانبه تاشکند و کابل است.

از این گذشته، گسترش اراضی زیر کشت شرایط خوبی برای دست کشیدن کشاورزان افغان از کشت خشخاش را فراهم خواهد کرد. البته باید گفت که خشخاش محصولی است که آب زیادی می‌خواهد، اما با این وجود آبیاری 10 جریب خشخاش (1 جریب حدود 0.11 هکتار است) بسیار آسان‌تر از 1000 جریب گندم بوده و سود بسیار بالاتری هم دارد.

مشارکت مستقیم در پروژه ساخت کانال قوش‌تپه از بسیار جهت برای ازبکستان معنای تضمین را داشته و امکان مشارکت در کنترل مصرف آب و کمک به صرفه‌جویی و استفاده منطقی‌تر آن را نیز فراهم می‌کند که این امر حائز اهمیت است. گذشته از آن، علاوه بر این واقعیت که افغانستان در قیاس با چند دهه گذشته حق برداشت حجم به مراتب بیشتر آب از این رودخانه را دارد، کشورهای منطقه درک می‌کنند که در آینده قابل پیش‌بینی موضوع دسترسی لازم به آب به یکی از مشکلات جدی سطح جهانی تبدیل خواهد شد.

بنابراین با توجه به تشدید اقدامات جانب افغانستان برای استفاده بیشتر از آب آمو (به احتمال کانال قوش‌تپه آخرین پروژه از این دست نخواهد بود)، ایجاد پایگاه یا چارچوب حقوقی بین‌المللی کاملاً جدید در مورد این رودخانه با مشارکت همه کشورهای این حوزه لازم است. این امر مستلزم روند جدی مذاکرات است که احتمال دارد مشارکت ازبکستان در ساخت کانال قوش‌تپه چنین زمینه‌ای را فراهم کند.

کشورهای منطقه در واقع هیچ انتخاب دیگری ندارند: آنها باید در رابطه با سهمیه‌هایشان تجدید نظر کنند و روی استراتژی‌های خود از جمله فناوری‌ها و افزایش بهره‌وری پروژه‌های آبی و تغییر الگوی کشت متناسب با وضعیت اقلیمی خود سرمایه‌گذاری انجام دهند.

فکر نمی‌کنم «تاشکند» یا «عشق‌آباد» راه تقابل را انتخاب کنند. اتفاقاً عشق‌آباد علاوه بر موضوع تقسیم آب همچنین در افغانستان دارای منافع بسیار زیادی است. در روابط تاجیکستان با افغانستان در قیاس با ازبکستان و ترکمنستان مسئله آب زیاد مطرح نیست. به صورت طبیعی تاجیکستان که در تشکیل حجم آب رودخانه آمو بیشترین سهم را دارد، باید یکی از مهم‌ترین طرف‌ها در شکل‌گیری شرایط جدید منطقه‌ای برای استفاده از رودخانه آمو باشد. به ویژه اینکه در این اواخر به تدریج نشانه‌های از تمایلات سازنده در روابط «دوشنبه» و «کابل» به چشم می‌رسد.

سرعت اجرای بخشی از امور ساخت کانال قوش‌تپه با عرض 150 متر، عمق 8 متر و طول 250 کیلومتر این پرسش را پیش می‌آورد که منابع آن از کجا تامین می‌شود؟ با هزینه‌های خود افغانستان؟ با توجه به مقیاس ساخت و ساز، تعداد زیادی از تجهیزات مورد استفاده و... این امر بسیار بعید به نظر می‌رسد.

احتمال داده می‌شود که امور مربوطه ضمن سرمایه‌گذاری چین در حال اجرا بوده و ترجیح بر رسانه‌ای نشدن این موضوع است. تنها پس از اتمام روند ساخت و ساز، یعنی زمانی که شرکت‌های کشاورزی چینی یا کشورهای دیگری در استان‌های شمالی افغانستان حضور یابند، می‌توان در این مورد با اطمینان بیشتری صحبت کرد.

در هر صورت طی ده‌ها سال سهم افغانستان از رودخانه آمو هرگز تحقق نیافته است که دیر یا زود این موضوع باید در دستور کار کابل قرار می‌گرفت که این اتفاق در حال شکل گرفتن است. این نکته که اجرای حقابه افغانستان به فرصتی یا چالشی برای روابط این کشور با همسایه‌های ساحلی آمو تبدیل خواهد شد یا خیر، زمان نشان خواهد داد.

پایان پیام/ح

منبع: فارس

کلیدواژه: کانال قوش تپه ساخت کانال

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۵۰۶۷۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امضای قرارداد صادراتی ازبکستان با تجار افغانستانی

اتاق بازرگانی و صنایع ازبکستان‌ قراردادهای صادراتی به ارزش ۴۴ میلیون دلار با بازرگانان افغانستان امضا کرده است.

این توافق در سفر سه روزه هیأتی از بازگانان افغانستان به تاشکند به‌دست آمده است.

تاشکند و طالبان در حال برنامه‌ریزی برای تشکیل یک شورای تجارت ازبکستان-افغانستان هستند که ۱۸ شرکت افغانستانی‌ را در میان اعضای خود خواهد داشت.

واردکنندگان افغانستان درخواست‌شان بیش‌تر به محصولات کشاروزی، موادغذایی پروسس شده، منسوجات، چرم، قطعات برقی و مصالح ساختمانی است.

گفتنی است که پس از تسلط گروه طالبان بر افغانستان، ازبکستان‌ از جمله کشورهایی بوده که با این گروه روابط نزدیک دارد.

باشگاه خبرنگاران جوان افغانستان افغانستان